CỘNG ĐỒNG ĐÔNG Á: ĐÁNH GIÁ TỪ THỰC TIỄN CHÍNH TRỊ TẠI CÁC HỘI NGHỊ THƯỢNG ĐỈNH ĐÔNG Á

Thực tế cho thấy, câu chuyện chúng ta bàn luận xoay quanh chủ đề tương lai cái gọi là Cộng đồng Đông Á (EAC) vẫn chưa có hồi kết. Trong thời gian qua, từ giới học thuật, giới chức lãnh đạo (gọi là giới chính trị) và giới doanh nghiệp trong vùng đã đưa ra những luận giải  của riêng mình và tập trung phân tích, mổ xẻ các nội dung có liên quan tới tương lai EAC cả trên xây dựng mô hình lý thuyết lẫn kiểm chứng cơ sở thực tiễn. Nói về tương lai EAC và khi đặt nó trong thực tiễn bối cảnh của tiến trình liên kết và hội nhập quốc tế ở khu vực, người ta cho rằng vẫn còn thấy sự khác biệt không nhỏ trên nhiều phương diện giữa các nhân tố kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội. Có ý kiến cho rằng, đó là một câu chuyện dài của một tương lai chưa xác định. Tuy nhiên, cũng có ý kiến phản bác lại cho rằng, họ đã nhìn thấy niềm tin và có cơ sở đảm bảo cho tương lai đó trở thành hiện thực trong một tương lai không quá xa. Do đó, bàn luận về tương lai của EAC sẽ thật sự có ý nghĩa khi người ta biết lựa chọn được cách tiếp cận vấn đề sao cho nó cân bằng hay dung hòa được với các biến số khác.

Trong bài viết này, với góc độ tiếp cận và khảo sát từ thực tiễn chính trị vận động hướng tới việc hình thành Cộng đồng Đông Á của các nước trong khu vực bắt đầu từ Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á lần thứ nhất (12/2005) tới nay, bài viết sẽ trình bày một một số nội dung chính, bao gồm: (1) Điểm lại vài nét thực tiễn tiến trình chính trị từ EAS1 tới EAS 3 (2) Quan điểm chính trị tại EAS liệu có quyết định tương lai EAC? (3) EAC tương lai là gì?. Tác giả không có tham vọng cho rằng bản thân cá nhân có thể giải quyết được tất cả các vấn đề của thực tiễn đòi hỏi mà chỉ mong có những ý kiến trao đổi với các đồng nghiệp.

1.  Điểm lại vài nét thực tiễn tiến trình chính trị từ EAS1 tới EAS 3

Cách đây gần 4 năm, Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á lần thứ nhất (EAS 1) đã được tổ chức vào tháng 12 năm 2005 tại Malaysia. Sự kiện này đối với nhiều người có quan điểm lạc quan xem như một dấu mốc quan trọng cho sự khởi động tiến trình để hiện thực hóa ý tưởng hướng hình thành EAC của các quốc gia trong khu vực. Kể từ đó, các EAS thường niên đã được tổ chức nhóm họp lần lượt: EAS 2 tại Philippin (1/2007) và EAS 3 tại Singapore (12/2007) và EAS 4 tại Thái Lan. Cuộc họp này vẫn chưa có thời gian xác định sau nhiều lần bị trì hoãn bởi các rối loạn chính trị bên trong nước chủ nhà.

Có thể tóm tắt một số vấn đề lưu ý và kết quả quan trọng liên quan tới các EAS đã được tổ chức trong thời gian qua như sau:

*Tại EAS 1

Có bốn vấn đề thu hút sự chú ý:

- Sự hiện diện với tư cách thành viên EAS hoặc không thành viên từ các nước không thuộc khu vực Đông Á

- Các chuyến viếng thăm của cựu Thủ tướng Nhật Bản Koizumi tới ngôi đền Yasukuni tạo ra sự lạnh nhạt trong quan hệ ngoại giao giữa Nhật Bản với Trung Quốc và Hàn Quốc tại EAS.

- Sự nổi lên của Trung Quốc và sự cần thiết kiểm chứng mức độ ảnh hưởng của Trung Quốc tại EAS.

- Sự vắng mặt của Mỹ.

Các kết quả đạt được của EAS 1 đã được ghi trong Tuyên bố của Chủ tịch EAS 1, trong đó có 2 điểm nhấn:

- Các nhà lãnh đạo đồng ý ký Tuyên bố Kuala Lumper và Tuyên bố ngăn chặn, kiểm soát và phản ứng với bệnh dịch cúm gà.

- Đồng ý tổ chức các phiên họp EAS tiếp theo sẽ kết gắn với các cuộc họp Thượng đỉnh của ASEAN thường niên.

*Tại EAS 2:

Có ba vấn đề liên quan:

- EAFTA ßà CEPEA

- Gia tăng mối liên kết thương mai của Trung Quốc và Ấn Độ, và quan hÖ NhËt B¶n – Trung Quèc vµ Hµn Quèc nång Êm trë l¹i

- Dù tr÷ nhiªn liÖu

Các kết quả đ¹t ®­îc:

ChÊp thuËn ®Ò xuÊt cña NhËt B¶n vÒ CEPEA

§ång ý tiÕn tíi thµnh lËp ERIA

VÊn ®Ò n¨ng l­îng: Tuyªn bè Cebu vÒ an ninh n¨ng l­îng ë §«ng Á

*T¹i EAS 3

Ba vÊn ®ª liªn quan

- D©n chñ ë MiÕn ®iÖn

- Biến đổi khí hậu

- Th­¬ng m¹i

KÕt qu¶ quan träng ®¹t ®­îc lµ c¶ NhËt B¶n vµ Trung Quèc cïng ®ång ý ®Ò cao h¬p t¸c trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc Đông Á cÇn bao gåm sù hiÖn diÖn cña EAFTA, CEPEA, vµ EIRA.

2. Quan ®iÓm chÝnh trÞ t¹i EAS liÖu cã quyÕt ®Þnh t­¬ng lai EAC?

Thùc tÕ cho thÊy, quan ®iÓm cña kh«ng Ýt c¸c nhµ l·nh ®¹o trong vïng khi tham dù EAS cho r»ng thô©t ng÷ Céng ®ång §«ng ¸ lµ chØ mét khèi th­¬ng m¹i víi dù ®Þnh x©y dùng dµnh riªng cho c¸c quèc gia §«ng ¸. Theo ®ã nã cã thÓ xuÊt hiÖn theo h×nh thøc hoÆc lµ ASEAN+3 hoÆc lµ ASEAN+6.

§Ó cã thÓ l¸m s¸ng tá h¬n c¸ch tiÕp cËn còng nh­ ph©n tÝch tÇm ¶nh h­ëng cña nh÷ng t­ duy chÝnh trÞ ®ã cã vai trß chØ dÉn nh­ thÕ nµo ®èi víi t­¬ng l¹i cña EAC, chóng ta cã thÓ ®iÓm l¹i vµi nÐt kh¸I qu¸t lÞch sö tr­íc khi Héi nghÞ Th­îng ®Ønh §«ng Á ®­îc tæ chøc.

Trªn thùc tÕ, t­ t­ëng h×nh thµnh mét Céng ®ång th­¬ng m¹i trong ph¹m vi §«ng Á đã chøng minh cã mét lÞch sö kh¸ dµi.

- §Çu nh÷ng n¨m 1940, bªn c¹nh viÖc NhËt B¶n chiÕm ®óng Đông Á th× NhËt B¶n còng n¶y sinh ý t­ëng h×nh thµnh khu vùc ThÞnh v­îng §¹i §«ng ¸ dµnh riªng cho c¸c n­íc ë Ch©u Á. T­ t­ëng nµy ®· kh«ng thµnh c«ng v× nã tån t¹i theo lèi suy nghÜ cò cho phÐp n­íc NhËt bãc lét phÇn cßn l¹i cña Ch©u ¸. Tuy nhiªn, ý ®Þnh liªn kÕt Ch©u ¸ ®· kh«ng chÊm døt theo sau sù b¹i trËn cña NhËt B¶n vµo ngµy 15/ 8/1945.

- Ngµy 8 th¸ng 8 n¨m 1967, HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ ®­îc thµnh lËp víi 5 thµnh viªn ban ®Çu lµ Philippin, Malaysia, Th¸i Lan, Indonesia vµ Singapo. ASEAN lóc nµy liªn kÕt nh­ lµ mét khèi chÝnh trÞ nh»m ®èi nghÞch víi sù më réng ¶nh h­ëng cña ViÖt Nam vµ sù næi dËy ë bªn trong ph¹m vi cña c¸c n­íc nµy.

- N¨m 1990, Malaisia ®· ®Ò xuÊt viÖc thµnh lËp mét khu vùc kinh tÕ §«ng ¸ bao gåm mét sè thµnh viªn cña c¸c n­íc ASEAN (cô thÓ lµ Brunei, Indonesia, Malaysia, Philipin vµ Th¸i Lan) vµ Trung Quèc, Hµn Quèc vµ NhËt B¶n. §Ò xuÊt nµy còng thÊt b¹i v× nã vÊp ph¶i sù ph¶n ®èi m¹nh mÏ cña NhËt B¶n vµ Mü.

- Sau mét lo¹t thÊt b¹i, c¸c nhµ l·nh ®¹o ASEAN vµ c¸c l¸ng giÒng ®· kiÕn t¹o ra mét tæ chøc nhãm khu vùc kh¸c víi c«ng thøc ASEAN+3, khëi x­íng vµo n¨m 1997 vµ ®­îc thÓ chÕ ho¸ cïng n¨m ®ã. Y nghÜa cña nhãm khu vùc nµy ®­îc minh chøng trong viÖc ®èi phã l¹i víi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh Ch©u Á n¨m 1997. ASEAN+3 ®· xuÊt hiÖn ®Ó ®¶m tr¸ch vai trß x©y dùng céng ®ång ë §«ng Á.

- Vµo n¨m 1999, mét tuyªn bè chung vÒ Hîp t¸c §«ng ¸ ®­îc ASEAN c«ng bè trªn c¬ së chñ ®Ò Héi nhËp §«ng Á.

- §iÓm ghi nhí r»ng b¾t ®Çu vµo n¨m 1998, ASEAN+3 ®· cã ý t­ëng h×nh thµnh nhãm TÇm nh×n §«ng Á bao gåm nh÷ng chuyªn gia næi tiÕng trong khu vùc tham gia. §Õn n¨m 2001 th× nhãm nµy ®­îc thµnh lËp vµ sau ®ã nã cã tªn lµ Nhãm Nghiªn cøu §«ng ¸. N¨m 2002, c¸c nhµ l·nh ®¹o cÊp cao cña ASEAN+3 ®· nhËn ®­îc b¶n b¸o c¸o cuèi cïng cña nhãm nµy trong ®ã cã mét kÕt luËn mang tÝnh kiÕn nghi r»ng nên thiết lập Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á.

- Nguyªn do thùc tr¹ng cè kÕt cña ASEAN+3 lµ kh«ng râ rµng v× nh÷ng v­íng m¾c trong nhiÒu vÊn ®Ò gi÷a 3 ®èi t¸c §«ng B¾c ¸. Nh­ lµ mét kÕt qu¶ tÊt yÕu sau ®ã, ®Õn Héi nghÞ Th­îng ®Ønh §«ng ¸ lÇn 1 vµo n¨m 2005 ®­îc tæ chøc th× vÊn ®Ò næi cém liªn quan tíi yÕu tè t­ c¸ch c¸c thµnh viªn tham dù EAS vÉn ®­îc bµn th¶o.

Cã thÓ nãi chÝnh tõ xuÊt ph¸t ®iÓm lÞch sö nh­ vËy nªn sau khi EAS ®­îc tæ chøc theo h×nh thøc th­êng niªn, nhiÒu vÊn ®Ò gai gãc ®· næi lªn trong ®ã cã c©u hái liÖu r»ng bÊt kú t­¬ng lai nµo cña Céng ®ång §«ng ¸ nªn b¾t nguån tõ ASEAN+3 hay tõ ASEAN+6? Cho ®Õn nay, c©u hái nµy vÉn tiÕp tôc ®­îc c¸c nhµ l·nh ®¹o bµn th¶o mµ ch­a ®¹t tíi sù nhÊt trÝ chung.

Víi ng­êi Malaisya, chñ nhµ EAS 1 cho r»ng, viÖc x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸ sÏ vÉn ®Æt lªn vai cña nhãm ASEAN+3. Quan ®iÓm nµy tån t¹i kÐo dµi ®Õn tËn ngay tr­íc thêi ®iÓm EAS 2 ®­îc tæ chøc sau ®ã 13 th¸ng, bÊt chÊp vÉn cßn cã nh÷ng ®iÒu m¬ hå ®ang hiÖn h÷u. Trung Quèc th× hoµn toµn ®ång ý. Tr¸i ng­îc l¹i, NhËt B¶n vµ Ên §é cho r»ng EAS nªn lµ tiªu ®iÓm cña EAC.

Sau EAS 1, tÝnh kh¶ thi vÒ EAS cã vai trß nh­ thÕ nµo trong viÖc x©y dùng Céng ®ång §«ng Á ®· ®­îc ®Æt ra thµnh mét c©u hái lín h¬n cho Tæng th­ ký ASEAN Ong Keng Yong nh­ng ch­a cã c©u tr¶ lêi thÝch hîp cho tÊt c¶. Tuy nhiªn, trong tuyªn bè b¸o chÝ cña Chñ tÞch phiªn häp c¸c Bé tr­ëng Ngo¹i giao ASEAN+3 lÇn thø 7 t¹i Kuala Lumper ngµy 26 th¸ng 7 n¨m 2006 ®· nãi:

“C¸c Bé tr­ëng ®· hoan nghªnh tho¶ thuËn cña EAS víi t­ c¸ch lµ mét diÔn ®µn cho ®èi tho¹i vÒ c¸c vÊn ®Ò cïng quan t©m trªn ph¹m vi réng trong lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ chiÕn l­îc víi môc ®Ých thóc ®Èy hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ thÞnh v­îng kinh tÕ ë §«ng ¸. VÒ b×nh diÖn nµy, c¸c Bé tr­ëng ®· thõa nhËn r»ng EAS cã thÓ cã mét ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho viÖc ®¹t tíi môc ®Ých l©u dµi cho viÖc x©y dùng mét Céng ®ång §«ng ¸”

§iÒu ®ã cho thÊy, cïng víi thêi gian theo sau EAS 1, träng t©m kh¸c biÖt ®· cã vÎ ®­îc thu hÑp l¹i. LiÖu EAS cã mét vai trß nh­ thÕ nµo trong viÖc x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸ h¬n lµ tèn nhiÒu thêi gian ®Ó tranh luËn vai trß cña EAS lµ g×? vµ ph¶i ch¨ng EAS cã lµ sù lùa chän thø hai so víi ASEAN+3?

Vào giữa năm 2006, Trung Quốc đã đưa ra gợi ý rằng Cộng đồng Đông Á nên được xây dựng thông qua một quá trình gồm 2 giai đoạn. Giai doạn thứ nhất với vai trò ASEAN+3 là trung tâm và EAS là giai đoạn phát triển thứ hai. Tuyên bố chung Trung Quốc – Ấn Độ ngày 21 tháng 11 năm 2006 cũng đã chỉ ra nguyên tắc này ở đoạn ghi thứ 43 về quá trình xây dựng EAC. Mô hình hạt nhân trung tâm theo các vòng tròn cho quá trình tiến tới việc xây dựng EAC có điểm nhấn ASEAN là hạt nhân trung tâm kết nối, vòng tròn thứ hai là ASEAN+3 và EAS là vòng tròn ngoài cùng.

Mô hình này được hậu thuẫn bởi Tuyên bố chung lần thứ hai về việc xây dựng hợp tác Đông Á trên nền tảng của sự hợp tác ASEAN+3 với trích đoạn như sau:

Tiết (III) có tiêu đề: Hướng tới một thập kỷ củng cố và liên kết chặt chẽ hơn nữa (2007-2017):

Phần A: Xác định các mục tiêu và vai trò của sự Hợp tác ASEAN+3 trong việc kiến tạo1 khu vực đang xuất hiện..

- Chúng tôi tái khẳng định rằng tiến trình hợp tác ASEAN+3 sẽ vẫn giữ như là chiếc xe chính đi tới mục tiêu dài hạn của việc xây dựng một Cộng đồng Đông Á với ASEAN như là lực đẩy chủ đạo

- Chúng tôi thừa nhận và ủng hộ các vai trò tăng cường và bổ sung lẫn cho nhau của tiến trình hợp tác ASEAN+3 và các diễn đàn như là EAS, ARF, APEC và ASEM để thúc đẩy việc xây dựng EAC

- Chúng tôi nhắc lại rằng liên kêt Đông Á là một tiến trình liên kết mở, nhất quán, toàn diện và hướng tới phía trước vì những lợi ích chung và hỗ trợ các giá trị quốc tế, được sẻ chia để đạt tới hoà bình, ổn định,dân chủ và thịnh vượng trong khu vực. Được chỉ dẫn bởi tầm nhìn vì nền hoà bình lâu dài và sự thịnh vượng được chia sẻ ở Đông Á và vươn tới các vùng khác, chóng t«i sÏ ®øng trªn lËp tr­êng ®­îc dÉn d¾t bëi c¸c luèng giã kinh tÕ míi, ph¸t huy c¸c t­¬ng t¸c chiÕn lùoc vµ cã niÒm tin kh«ng ngõng ®Ó l«i kÐo tÊt c¶ c¸c n­íc vµ c¸c tæ chøc quan t©m h­íng tíi viÖc hiÖn thùc ho¸ kh¶ n¨ng kiÕn t¹o mét khu vùc më nh»m thÝch øng víi nh÷ng thay ®æi vµ sù bïng næ míi.”

Tuyªn bè cña Chñ tÞch EAS 3 t¹i Singapore ngµy 21 th¸ng 11 n¨m 2007 còng nãi râ:

“Chóng t«i ®· gia t¨ng ¸p lùc thuyÕt phôc chÝnh b¶n th©n chóng t«i r»ng EAS nªn tiÕp tôc gióp ®ì x©y dùng mét §«ng ¸ thèng nhÊt vµ thÞnh v­îng, trong ®ã ASEAN víi t­ c¸ch lµ mét lùc l­îng thóc ®Èy ho¹t ®éng kÕt nèi gi÷a c¸c ®èi t¸c gÇn gòi víi c¸c bªn tham gia kh¸c trong EAS. Chóng t«i t¸i kh¼ng ®Þnh r»ng EAS lµ mét bé phËn quan träng cña viÖc kiÕn t¹o mét khu vùc ®ang næi lªn vµ sÏ gióp x©y dùng mét Céng ®ång §«ng ¸. Nã nªn ®ãng mét vai trß bæ sung vµ còng cè lÉn nhau  trong t­¬ng quan víi nh÷ng c¬ chÕ mang tÝnh khu vùc kh¸c, bao gåm tiÕn tr×nh ®èi tho¹i ASEAN, tiÕn tr×nh ASEAN+3, ARF vµ APEC trong nh÷ng nç lùc x©y dùng céng ®ång”.

Mét trong nh÷ng quan ®iÓm chñ ®¹o cña NhËt B¶n nhÊn m¹nh t¹i giai ®o¹n ®Çu tiªn cña mét céng ®ång t­¬ng lai cã thÓ ®­îc thÊy d­íi d¹ng tho¶ thuËn §èi t¸c Kinh tÕ Toµn diÖn §«ng ¸ (Comprehensive Economic Partnership for East Asia -  CEPEA). CEPEA ®­îc NhËt B¶n ®Ò xuÊt trong khung c¶nh nh»m c¹nh tranh víi ¶nh h­ëng t¨ng lªn cña Trung quèc khi bµn th¶o vÒ EAFTA. ChÝnh v× thÕ, nhÞp ®é triÓn khai ®Ò ¸n CEPEA ®· ®­îc NhËt B¶n thóc ®Èy víi mét nhÞp ®iÖu chãng mÆt. Tuy nhiªn, sù  vËn ®éng h­íng tíi mét mèi quan hÖ t­¬ng hç cïng chiÒu vÉn vÊp ph¶i c¸c rµo c¶n bëi sù kh¸c biÖt trong t­ duy chÝnh trÞ. Víi lý lÏ ®ã ng­êi ta kh«ng thÓ phñ nhËn r»ng ý chÝ chÝnh trÞ cña EAS sÏ cã vai trß dÉn d¾t viÖc ®Þnh h×nh t­¬ng lai cña EAC.

3.  EAC tương lai là gì?

Hình thù của EAC vẫn là một cái gì đó chưa được xác định rõ trong tương lai. Những vấn đề mà chúng ta đang mổ xẻ và khai thác ở giai đoạn này phả giải quyết cho câu hỏi: liệu sẽ có một Cộng đồng Đông Á hay không trước khi người ta hiểu hình thù của nó trông như thế nào?

Một số người đã liên tưởng tới EAS với  một Cộng đồng Kinh tế Châu Á rộng lớn hơn trong tương lai giống như Cộng đồng Châu âu (EC). Hơn nữa, một số nhà bình luận nhìn nhận vấn đề này với một viễn cảnh quá lạc quan. Họ cho rằng EAC là có thật và nó sẽ có một con đường phẳng phiu để đi tới tương lai. Cách nhìn nhận này đã quên rằng EC đã phải mất nhiều thập kỷ để đạt tới hình thù hiện nay của nó. EC cũng đã có những lực kéo dẫn dắt lớn hơn ngay từ đầu và nó có tính cố kết giữa các thành viên của nó hơn (so với riêng khối ASEAN bao gồm các quèc gia cã c¸c thÓ chÕ chÝnh tri phøc t¹p nh­ c¸c nÒn d©n chñ, ®éc tµi, nöa t­ b¶n vµ chÕ ®é céng s¶n).

Tuy nhiªn, trªn bÊt kú quan ®iÓm nµo, t«i cho r»ng viªc x©y dùng céng ®ång th× kh«ng ph¶i lµ mét ®Ò ¸n ng¾n h¹n.

MÆc dÇu vËy cã mét sè ®iÓm ®¸ng l­u ý tõ EAS ®Õn EAS 2, Thñ t­íng Ên §é Manmohan Singh tin r»ng EAS sÏ dÉn tíi sù ra ®êi mét Céng ®ång §«ng ¸. Trung Quèc th× còng tá vÎ bÒ ngoµi chÊp nhËn logÝc ®ã. Trong bèi c¶nh nµy, t«i còng chia sÎ víi lËp luËn cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng nÕu ®¹t ®­îc l«gÝc trªn (EAS à EAC) th× CEPEA nªn lµ mét b­íc hiÖn thùc ®Çu tiªn trong tiÕn tr×nh x©y dùng céng ®ång. Nh­ vËy, cã thÓ nãi EAS 2 vµ EAS 3 d­êng nh­ ®· lµm gia t¨ng niÒm tin cho CEPEA nh­ng thùc tiÔn nã vÉn chØ lµ mét dù ®Þnh ®ang tiÕp tôc ®­îc th¶o luËn vµ kiÓm chøng.

Hơn nữa với giả định về một EAC tương lai, người ta đã đề xuất nhiều kịch bản khác nhau. Ví dụ, về tương lai của một Liên minh Tiền tệ, với tư cách tách biệt khỏi Ngân hàng Châu Á (ADB) người ta đã dự định hình thành đơn vị tiền tệ Châu Á, thậm trí có một thực tế rằng ngay trong phạm vi ASEAN, người ta cũng không còn theo đuổi mục đích này nữa và ASEAN hẳn là ít số lượng thành viên hơn so với số lượng thành viên trải rộng của EAS.

Nếu lấy bằng chứng là họ đã và đang có các ASEAN +1 FTAs thì đề xuất EAC như một khối thương mại riêng trong vùng lòng chảo Châu Á có vẻ cũng được các nhà lãnh đạo chính trị chấp thuận.  Mặc dù vậy, nhiều ý kiến cũng thống nhất rằng không thể chỉ từ mô hình thành công của Cộng đồng Châu Âu (EC) nay là Liên minh Châu âu (EU) và Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN (AFTA) mà người ta sẽ không cần kiểm chứng tiềm năng và đánh giá các tác động từ sự bổ sung mang tính cấu trúc của 16 nền kinh tế trong vùng. Chính vì lôgíc đó,  đối với yếu tố kinh tế, đặc biệt là thương mại và đầu tư có lẽ hơn bất cứ chủ đề gì khác, đang tiếp tục là nền tảng thúc đẩy các nhà lãnh đạo gặp nhau đề bàn thảo tại EAS.

Ví dụ, Thủ tướng Ấn Độ Manmohan Singh đã luôn bày tỏ quan điểm cho rằng mục đích dài hạn của EAS nên là nội dung kiến tạo một Cộng đồng quốc gia hài hoà và thịnh vượng trong đó sẽ tập trung các nguồn lực của mình để giải quyết những thách thức chung. Ông ta nhấn mạnh rằng: “chúng ta đang nhìn thấy cơ sở về một Cộng đồng Kinh tế Châu Á đang xuất hiện thông qua các cam kết và thoả thuận thương mại đạt được (FTAs) giữa các quốc gia trong vùng. Nhu cầu thực tế đòi hỏi người ta cần phải hiểu sâu hơn về một viễn cảnh rộng lớn của tiến trình vận động tiếp theo khi Châu Á có thể trở thành một khối thương mại khổng lồ. Trong bối cảnh đó, Pan – Asian Free Trade Arrangement có thể là điểm xuất phát cho một cộng đồng kinh tế tương lai. Một cộng đồng kiểu như vậy sẽ là cột trụ thứ ba của nền kinh tế thế giới theo sau cột trụ EU và cột trụ Khu vực Mậu dịch Tự do Bắc Mỹ (NAFTA).” Tuy nhiên, cách tíêp cận này cũng đang gây ra nhiều hoài nghi về tính thực tiễn của một khối thương mại quốc tế quá lớn. Do đó, tại EAS 3, cách nhà lãnh đạo 16 nước đã thông qua việc thành lập Viện Nghiên cứu Kinh tế ASEAN và Đông Á (ERIA) để tiến hành nghiên cứu sâu hơn về hội nhập kinh tế giữa các thành viên EAS.

Tóm lại, chính từ thực tế chính trị vừa đề cập ở trên cá nhân tôi cho rằng tại thời điểm hiện nay EAC của tương lai vẫn chưa thể có một định dạng chắc chắn bởi những khác biệt trong tư duy chính trị vẫn còn đó. Tuy nhiên, các thành viên của EAS sẽ vẫn tiếp tục theo đuổi về ý tưởng có một EAC trong tương lai với phương châm vừa làm vừa điều chỉnh nhưng họ nhất quyết không thỏa hiệp và hi sinh lợí ích dân tộc.

(Ghi chú: Tài liệu tham khảo trong bài viết này là từ những tư liệu có được của tác giả với tư cách thành viên nhóm nghiên cứu CEPEA (ASEAN+6).)