30 NĂM HỢP TÁC KINH TẾ NHẬT BẢN – TRUNG QUỐC

Kể từ khi khi Thủ tướng Nhật Bản đương thời là Ohira cam kết tiến hành viện trợ ODA cho Trung Quốc nhân dịp chuyến thăm Trung Quốc cuối năm 1989 cho đến năm nay là vừa tròn 30 năm. Trong suốt quãng thời gian đó cho dù còn nhiều “vấn đề” xoay quanh viện trợ ODA của Nhật Bản dành cho Trung Quốc, vẫn có thể khẳng định rằng: số tiền viện trợ của Nhật Bản dành cho Trung Quốc đã đóng góp một phần không nhỏ đối với sự phát triển kinh tế-xã hội của Trung Quốc. Đồng thời, ODA của Nhật Bản còn như một “chiếc van” để duy trì và ổn định quan hệ Nhật-Trung trước những “cơn bão” trong quan hệ chính trị giữa hai nước.

Tuy nhiên, từ đầu những năm 2000 trở đi, trước tình hình Trung Quốc đã duy trì được tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, có lượng dự trữ ngoại tệ đứng đầu thế giới, đạt được những tiến bộ to lớn về khoa học kĩ thuật trong khi đó Nhật Bản vẫn chưa thoát ra khỏi thời kì kinh tế suy giảm, Nhật Bản buộc phải điều chỉnh chính sách viện trợ và sau đó là ngưng hẳn khoản hợp tác kinh tế có hoàn lại. Mặc dù lúc đầu Trung Quốc tỏ ra không hài lòng với ý định ngưng viện trợ của Nhật Bản nhưng, trước thực tế như trên và bản thân Trung Quốc cũng thấy được lợi thế của đầu tư trực tiếp nước ngoài nên rốt cuộc đã đồng ý với Nhật Bản lấy “Thế vận hội Bắc Kinh 2008” làm mốc để  ngưng khoản viện trợ có hoàn lại. Bài viết này điểm lại toàn bộ quá trình và những vấn đề liên quan đến viện trợ ODA của Nhật Bản đối với Trung Quốc trong 30 năm qua.

1. Sự khởi đầu viện trợ

Nếu xem xét các trường hợp viện trợ ODA song phương trên thế giới cho đến nay, có lẽ trường hợp giữa Nhật Bản và Trung Quốc có thể xem như là một trường hợp ngoại lệ. Nói như vậy là vì theo như thông lệ, khi hai nước có trình độ kinh tế chênh lệch nhau tiến hành bình thường hóa quan hệ ngoại giao, nước có trình độ kinh tế yếu hơn thường yêu cầu nước đối tác viện trợ kinh tế để hỗ trợ phát triển kinh tế nước mình. Ngược lại, nước có tiềm lực kinh tế mạnh hơn cũng “sốt sắng” cam kết tiến hành viện trợ kinh tế để thực hiện những lợi ích về chính trị, kinh tế v.v... mà nước đó định theo đuổi. Nhưng trong trường hợp của Nhật Bản và Trung Quốc, mặc dù còn “món nợ lịch sử”, sự chênh lệch lớn về tiềm lực kinh tế nhưng, cũng phải 6 năm sau khi bình thường hóa quan hệ, Nhật Bản mới chính thức tiến hành viện trợ ODA cho Trung Quốc. Có lẽ có nhiều lí do để dẫn đến tình trạng trên nhưng có thể chỉ ra mấy điểm chủ yếu dưới đây:

Thứ nhất, sốc trước việc Mĩ lặng lẽ tiến hành đàm phán bí mật để hòa giải với Trung Quốc mà không chia sẻ thông tin với “đồng minh quan trọng nhất” nên, việc Nhật Bản thúc đẩy nhanh quá trình bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Trung Quốc hình như chỉ để nhằm giành lợi thế với Mỹ hơn là vì thúc đẩy quan hệ cũng như vì lợi ích giữa hai nước. Bởi sau khi có tuyên bố của Tổng thống Mĩ Nison hồi tháng 7/1971 về việc sang thăm Trung Quốc, “trong nội bộ chính phủ Nhật Bản đã nổ ra sự phản bác mạnh mẽ đối với Mĩ và thổi bùng lên cuộc tranh luận nhấn mạnh đến tính cần thiết của đường lối ngoại giao tự chủ của Nhật Bản”^([1]). Tức là Nhật Bản muốn có lập trường tự chủ hơn trong chính sách đối ngoại để khẳng định vị thế của mình. Việc bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Trung Quốc trước cả Mĩ, đặc biệt việc Nhật Bản đã tự động tiếp xúc với nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa để đàm phán bình thường hóa quan hệ ngoại giao bất chấp sự phản đối của Mĩ là “sẽ gây trở ngại cho cuộc đàm phán Pa-ri và gây ảnh hưởng đến cả cuộc đàm phán Mĩ-Trung”^([2]) là những chứng minh cụ thể. Ngoài ra, còn có thể thấy được nhận định trên qua việc sau khi bình thường hóa quan hệ ngoại giao, Nhật Bản cũng chỉ tăng cường quan hệ thương mại là chủ yếu và có thái độ cứng rắn đối với Trung Quốc về nội dung của bản “Hiệp ước hòa bình hữu nghị Nhật-Trung”.

Thứ hai, cho đến đầu thập kỉ 1970 của thế kỉ 20, Trung Quốc dưới thời Mao Trạch Đông cho dù có thay đổi chính sách đối ngoại bắt tay với Mĩ và các nước phương Tây đi chăng nữa thì, cũng chỉ nhằm tạo ra một liên minh để chống lại Liên Xô. Còn ở trong nước, do cuộc đấu tranh quyền lực diễn ra quyết liệt nên ban lãnh đạo Trung Quốc vẫn phải duy trì chính sách “chính trị là tất cả”. Đặc biệt, từ những bài học trong quá khứ, vẫn chưa có một nhà lãnh đạo dám đưa ra chính sách mở rộng quan hệ toàn diện với phương Tây. Do vậy, dù thấy được sự vượt trội của các nước tư bản chủ nghĩa về kinh tế, kĩ thuật họ cũng không dám vay tiền, nhập kĩ thuật của các nước này mà cứ tiếp tục đường lối “tự lực cánh sinh”. Tuy nhiên, vào những năm cuối của thập niên 1970, sự biến động của môi trường chính trị quốc tế, tình hình nội bộ của hai nước đã khiến cho quan hệ Nhật-Trung bắt đầu bước vào giai đoạn phát triển toàn diện, trong đó hợp tác kinh tế được xem như “biểu tượng” cho mối quan hệ hai nước.

Như mọi người đều biết, vào cuối thập kỉ 1970 do việc Liên Xô đem quân vào Apganixtan cũng như xảy ra cái gọi là vấn đề “Căm-Pu-Chia” nên quan hệ Mĩ-Xô, quan hệ Trung-Xô, Trung-Việt v.v... bị đẩy vào tình trạng xấu nhất. Và, để chống lại Liên Xô, Mĩ và Trung Quốc đã buộc phải thắt chặt quan hệ ngoại giao hơn nên, đây có thể xem như là lí do chính để hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức vào năm 1979.

Ở Trung Quốc, việc Mao Trạch Đông mất, “bè lũ 4 tên” bị tiêu diệt và Đặng Tiểu Bình được khôi phục chức vụ là những mốc quan trọng đối với sự phát triển của Trung Quốc. Với học thuyết mang đầy tính thực dụng “Mèo trắng cũng như mèo đen miễn là bắt được chuột”, Đặng Tiểu Bình đã dám phá tan mọi chính sách bảo thủ cố hữu của các nhà lãnh đạo cho đến thời điểm đó để đưa Trung Quốc bước ra thế giới. Để đạt được điều này, Đặng Tiểu Bình đã đưa ra kế hoạch “4 hiện đại hóa” đất nước. Song, những hậu quả nặng nề do những chính sách đầy ảo tưởng trước đây để lại: hạ tầng yếu kém, kĩ thuật lạc hậu, thiếu vốn trầm trọng v.v... đã cản trở việc thực hiện kế hoạch hiện đại hóa. Chính vì vậy, tại Đại hội đảng Cộng sản Trung Quốc khóa XI năm 1978. Chính phủ Trung Quốc đã công bố sự lựa chọn chính sách mở cửa đối ngoại, từ bỏ đường lối tự lực cánh sinh, quyết định sử dụng vốn và kĩ thuật nước ngoài v.v... và Nhật Bản- nước có nhiều duyên nợ lịch sử được Trung Quốc coi là trụ cột chính để giúp đỡ. Tuy nhiên, cho đến thời điểm đó do Trung Quốc luôn tự cho mình là ngọn cờ đầu trong Phong trào không liên kết nên, để tránh bị dư luận quốc tế phê phán đối với việc liên minh với Mĩ và phương Tây, Trung Quốc đã “chơi lá bài Liên Xô”. Điều này có thể trả lời cho câu hỏi, tại sao lúc đó Trung Quốc đã tích cực làm rùm beng vấn đề “sự đe dọa của Liên Xô”.

Trong bối cảnh quốc tế như vậy, với tư cách là một thành viên phương Tây, Nhật Bản đã tăng cường quan hệ với Trung Quốc nhằm cùng với Mĩ tạo ra mạng lưới cô lập Liên Xô. Song, không giống như Mĩ và các nước phương Tây, Nhật Bản không chỉ tăng cường quan hệ chính trị với Trung Quốc mà còn mở rộng sang lĩnh vực kinh tế. Trong chuyến thăm Trung Quốc tháng 12/1979, Thủ tướng Nhật Bản Ohira đã tuyên bố viện trợ kinh tế để hỗ trợ cho chính sách hiện đại hoá của Trung Quốc với lí do “sự xuất hiện của một nước Trung Quốc giàu có hơn sẽ cống hiến cho thế giới nhiều hơn” và lí do này được Bộ Ngoại giao Nhật Bản nêu cụ thể hơn trong các cuốn “sách xanh” ngoại giao được phát hành hàng năm.

Lí do Nhật Bản nêu ra đương nhiên là không thể “cao cả” như vậy mà còn là vì Nhật Bản muốn có được thị trường khổng lồ của Trung Quốc để đối phó với sự va chạm ngoại thương với Mĩ và các nước Tây Âu đang diễn ra ngày càng gay gắt. Điều này đã được chứng minh ở những năm sau đó qua những con số xuất khẩu ồ ạt nhiều thiết bị máy móc và hàng hoá tiêu dùng vào thị trường Trung Quốc. Chính vì vậy, khi Nhật Bản bày tỏ ý định viện trợ kinh tế cho Trung Quốc thì Mĩ, các nước phương Tây và các nước ASEAN đều bày tỏ sự lo ngại. Nếu các nước ASEAN lo ngại rằng việc viện trợ cho Trung Quốc sẽ khiến cho số tiền viện trợ của Nhật Bản dành cho các nước này giảm sút và nền công nghiệp của các nước sẽ bị đe dọa thì trái lại, Mĩ và các nước phương Tây lại lo ngại Nhật Bản dùng viện trợ kinh tế để độc chiếm thị trường Trung Quốc. Điều này được Mĩ thể hiện rõ tại Hội nghị Chính sách Viện trợ kinh tế Nhật-Mĩ được tổ chức tại Oa-sinh-ton tháng 10/1979. Tại hội nghị này Mĩ tuyên bố “nếu Nhật Bản không cho thấy rõ việc cho vay đồng Yên không có điều kiện ràng buộc thì sự bất mãn ở Mĩ sẽ tăng lên và có thể trở thành mồi lửa cho vấn đề kinh tế mới giữa Nhật và Mĩ^([3]). Trước những phản ứng như vậy, Nhật Bản đã đưa ra ba nguyên tắc về viện trợ kinh tế đối với Trung Quốc. Đó là: (1) Không tiến hành hợp tác kinh tế về mặt quân sự; (2) Hợp tác kinh tế với Trung Quốc không được tiến hành dưới hình thức hi sinh mối quan hệ hợp tác với các nước ASEAN; (3) Hợp tác kinh tế với Trung Quốc không để nhằm đến độc chiếm thị trường Trung Quốc.^([4])

Sau khi đưa ra những cam kết trên, Nhật Bản bắt đầu viện trợ chính thức cho Trung Quốc và trong quãng thời gian sau đó, cho dù còn xảy ra những vấn đề nào đó thì vẫn có thể khẳng định, viện trợ ODA của Nhật Bản không chỉ đơn thuần là đóng góp cho sự phát triển kinh tế-xã hội của Trung Quốc, củng cố quan hệ giữa hai nước mà nó còn có một tác dụng không hề nhỏ đối với Trung Quốc trong thời kì còn tồn tại cuộc Chiến tranh Lạnh, đó là: mở toang cánh cửa để các nước phương Tây tiến hành viện trợ kinh tế cho Trung Quốc.

2. Thành tích  viện trợ ODA của Nhật Bản đối với Trung Quốc

Cũng giống như ODA của Nhật Bản dành cho các nước khác, ODA của Nhật Bản dành cho Trung Quốc cũng được cấu thành từ 3 khoản đó là: Khoản cho vay của chính phủ (viện trợ có hoàn lại), viện trợ không hoàn lại và hợp tác kĩ thuật.

a. Viện trợ có hoàn lại

Như thấy ở Bảng 1, từ năm 1979 là năm Nhật Bản bắt đầu thực hiện viện trợ đối với Trung Quốc đến năm 2000, Nhật Bản đã thực hiện cho Trung Quốc vay 4 đợt tương ứng với các kế hoạch 5 năm của Trung Quốc. Đợt một được thực hiện từ năm 1979 đến năm 1983 theo cam kết của Thủ tướng Ohira. Tổng kim ngạch cho vay đợt một là 330,9 tỉ Yên dành cho 7 dự án trong đó có 5 dự án dùng để thực hiện hoàn thiện hạ tầng cơ sở. Đây là các dự án hoàn thiện hạ tầng cơ sở như ngành đường sắt và cảng biển để tăng cường năng lực vận chuyển than cho vùng duyên hải của Trung Quốc và xuất khẩu sang Nhật Bản.

Đợt hai là từ năm 1984 đến năm 1989 với tổng số tiền là 540 tỉ yên dành cho 17 dự án do Thủ tướng Nakasone cam kết. Theo danh sách các dự án có thể thấy, các dự án trong những năm đầu chủ yếu vẫn là các dự án hoàn thiện hạ tầng cơ bản nhưng ở giai đoạn cuối được bổ sung thêm các dự án cấp thoát nước và tàu điện ngầm ở thành phố Bắc Kinh. Ngoài ra, nhiều dự án liên quan đến công nghệ thông tin cũng được thực hiện trong giai đoạn này.

Đợt ba được thực hiện từ năm 1990 đến năm 1995 theo cam kết của Thủ tướng Takeshita. Số tiền lần này lên tới  810 tỉ Yên dành cho 52 dự án, đặc biệt trong giai đoạn này có đến trên một nửa số dự án được thực hiện ở các vùng sâu trong đất liền. Điều đáng chú ý là vào thời gian này do Trung Quốc muốn phát triển nông nghiệp để giải quyết vấn đề thiếu lương thực nên đã có đến 6 dự án xây dựng nhà máy phân bón hóa học. Nhưng do sau đó ở Trung Quốc xảy ra cuộc cải cách giá cả và lưu thông nên kinh doanh của các nhà máy này gặp khó khăn và “đây là những ví dụ về thất bại khá rõ ràng trong các dự án thực hiện bằng nguồn vốn ODA của Nhật Bản tại Trung Quốc”^([5]).

Đợt bốn được thực hiện từ năm 1996 đến năm 2000 theo cam kết của Thủ tướng Murayama. Viện trợ của Nhật Bản đợt này đạt con số kỉ lục về số tiền và dự án: 960,8 tỉ Yên và 93 dự án. Nhưng đợt này được chia thành hai giai đoạn là giai đoạn một từ năm 1996 đến năm 1998 và giai đoạn hai từ 1999 đến năm 2000. Các vùng nhận được vốn vay của Nhật Bản trong đợt này chủ yếu là các vùng sâu trong đất liền và các dự án chủ yếu liên quan đến môi trường như: chống mưa axit, cải thiện chất lượng nước v.v... Đáng chú ý là, theo luật cải cách cơ cấu tài chính của nội các Hashimoto, Nhật Bản sẽ cắt giảm 10% kim ngạch cho vay đối với Trung Quốc ở giai đoạn 1999~2000. Nhưng sau khi hai bên đàm phán ở cấp chuyên viên, Nhật Bản đã chấp nhận tiếp tục cung cấp khoản tiền cho vay của hai năm này là 380 tỉ Yên như đã cam kết trước đây⁽[6]⁾.

Bảng 1: Khái quát 4 đợt  Nhật Bản cho Trung Quốc vay vốn^([7])

Tuy nhiên, từ năm 2001 trở đi đã có sự thay đổi lớn trong chính sách cấp vốn ODA của Nhật Bản đối với Trung Quốc. Trước bối cảnh Nhật Bản rơi vào tình trạng kinh tế suy thoái kéo dài, tài chính gặp khó khăn trong khi đó tốc độ tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc vẫn được duy trì ở mức cao (và một số nguyên nhân nữa sẽ được đề cấp đến ở dưới), ở Nhật Bản đã hình thành những luồng ý kiến phản đối gay gắt việc chính phủ tiếp tục viện trợ kinh tế cho Trung Quốc. Điều này khiến chính phủ Nhật Bản phải tiến hành lấy ý kiến của các tầng lớp nhân dân để tham khảo và đến tháng 10/2001, chính phủ Nhật Bản đã công bố “Kế hoạch hợp tác kinh tế với Trung Quốc”. Theo kế hoạch này, từ năm 2001 trở đi Nhật Bản sẽ không tiến hành cho Trung Quốc vay vốn theo kế hoạch 5 năm như trước nữa mà sẽ cho vay theo từng năm. Nhật Bản sẽ lựa chọn những dự án cần thiết trong số các dự án của Trung Quốc lập ra để tiến hành cho vay vốn. Hơn nữa, nội dung các dự án được vay vốn cũng đã có sự thay đổi, Nhật Bản chỉ cấp vốn cho các dự án về bảo vệ môi trường, đào tạo nguồn nhân lực v.v…Cụ thể, Nhật Bản đưa ra các tiêu chí sau:

1. Hợp tác để xử lí những vấn đề mang tính toàn cầu như là vấn đề môi trường. Tiến hành hợp tác bảo vệ môi trường (quản lí nguồn nước, bảo vệ và trồng rừng, xúc tiến đưa vào nguồn năng lượng mới, có thể tái sinh và nguồn năng lượng sạch, các đối sách phòng chống HIV, lao v.v…)

2. Hỗ trợ cải cách, mở cửa.

3. Tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau.

4. Giúp đỡ để khắc phục đói nghèo.

5. Giúp đỡ các hoạt động tư nhân.

6. Thúc đẩy hợp tác đa quốc gia.

Do vậy, như thấy ở bảng dưới, kim ngạch vay vốn đồng Yên cấp cho Trung Quốc đã giảm dần từ năm 2001 và toàn bộ là các dự án đều không liên quan đến hoàn thiện hạ tầng cơ sở của Trung Quốc nữa. Nhưng đến năm 2004, Nhật Bản cho rằng Trung Quốc đã “tốt nghiệp ODA” nên đã quyết định sẽ ngừng hẳn việc cung cấp vốn vay bằng đồng Yên cho Trung Quốc. Và, cho dù lúc đầu Trung Quốc cho thấy thái độ “không hài lòng” đối với việc Nhật Bản chấm dứt ODA song cuối cùng Trung Quốc cũng đã chấp nhận ngừng các khoản cho vay mới bằng đồng Yên trước thời điểm Thế vận hội Bắc Kinh năm 2008. Chính vì vậy, việc hai bên kí công hàm trao đổi về các dự án năm tài chính 2007 ngày 1/12/2007 được xem là lần cho vay cuối cùng đối với Trung Quốc. Như vậy sau 30 năm Nhật Bản đã cho Trung Quốc vay tổng cộng hơn 3000 tỉ Yên (khoảng 30 tỉ USD, bình quân mỗi năm 1 tỉ USD), đây là số vốn hết sức cần thiết để Trung Quốc hoàn thiện hạ tầng cơ sở để thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội v.v...

b. Viện trợ không hoàn lại và hợp tác kĩ thuật

Tính đến hết năm 2006, số tiền viện trợ không hoàn lại của Nhật Bản dành cho Trung Quốc là 149,57 tỉ Yên, hợp tác kĩ thuật là 160,08 tỉ Yên, 27,32 tỉ Yên tiền viện trợ máy móc, tiếp nhận 20132 nhà nghiên cứu, cử 6075 chuyên gia sang Trung Quốc, 656 người trong Đội hợp tác tình nguyện v.v...  Ngoài ra, từ năm 1990 Đại sứ quán và Lãnh sự quán Nhật Bản tại Trung Quốc còn tiến hành “viện trợ không hoàn lại qui mô nhỏ” với số tiền dưới 100 triệu Yên cho mỗi dự án liên quan đến giáo dục, môi trường sống, y tế của các địa phương.

Nếu xét về mặt kim ngạch thì hai khoản hợp tác này chỉ chiếm tỉ lệ nhỏ trong toàn thể hợp tác kinh tế giữa hai nước nhưng, nó được sử dụng vào việc xây dựng các công trình có liên quan trực tiếp đến đời sống của người dân như: Vệ sinh, y tế; sự nghiệp giáo dục, các dự án nông nghiệp v.v...Tức là các công trình mang lại lợi ích trực tiếp hàng ngày đến cho người dân nên họ thấy rõ những đóng góp của Nhật Bản mà không cần phải tuyên truyền giải thích. Vì vậy xét trên góc độ nào đó, viện trợ không hoàn lại và hợp tác kĩ thuật đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa nhân dân hai nước.

Tuy nhiên, đối với khoản viện trợ không hoàn lại dành cho Trung Quốc còn có một vai trò có thể nói là “không tiền khoáng hậu” trong chính sách ODA của Nhật Bản. Đó là việc Nhật Bản đã sử dụng khoản viện trợ không hoàn lại như là công cụ để trừng phạt Trung Quốc khi nước này tiến hành thử nghiệm hạt nhân năm 1995 bất chấp sự phản đối của Nhật Bản. Ngoài ra, từ đầu những năm 2000, ở Nhật Bản cũng đã xuất hiện những ý kiến yêu cầu ngưng cả viện trợ không hoàn lại cho Trung Quốc. Nhưng với vai trò quan trọng của Trung Quốc đối với Nhật Bản nên chắc chắn khoản viện trợ không hoàn lại sẽ tiếp tục được thực hiện.

Bảng 2. Thành tích viện trợ ODA của Nhật Bản với Trung Quốc ^([8])

Đơn vị tính: trăm triệu Yên

3. Một số đặc trưng ODA của Nhật Bản với Trung Quốc

Xét lượng ODA của Nhật Bản dành cho Trung Quốc trong 30 năm qua có thể rút ra một vài đặc trưng như sau:

1. Trừ quãng thời gian từ năm 2001 về sau, trong quãng thời gian từ năm 1979 đến năm 2000, ODA của Nhật Bản dành cho Trung Quốc được cung cấp theo phương thức cả gói thông báo trước cho từng đợt 5 hoặc 6 năm, kết hợp với kế hoạch 5 năm của Trung Quốc.

2. Kim ngạch viện trợ cho Trung Quốc rất lớn và thường thuộc một trong ba nước nhận được ODA lớn nhất hàng năm. Tuy nhiên, so với ODA của Nhật Bản dành cho các nước khác, tỉ lệ viện trợ có hoàn lại trong ODA của Nhật Bản đối với Trung Quốc là rất lớn.

3. Trong 4 đợt cho vay, các dự án dành để thực hiện hoàn thiện hạ tầng của Trung Quốc chiếm đến 70%, nhưng những năm sau đó các dự án chủ yếu là bảo vệ môi trường và đời sống dân sinh. Ví dụ, trong đợt 1 không có dự án nào cho môi trường và vấn đề lương thực nhưng đến đợt 4 đã có 39,5% số dự án dành cho môi trường và từ năm 2001 trở đi số dự án môi trường lên tới 61% và 18% là cho các dự án lương thực, chống đói nghèo.

4. Các dự án cho vay của Nhật Bản lúc đầu chủ yếu dành để thực hiện các dự án ở khu vực duyên hải và các thành phố chính của Trung Quốc nhưng sau đó chủ yếu tập trung cho các khu vực nằm sâu trong đất liền, chiếm trên 90% số dự án.

5. Kim ngạch bình quân dành cho một dự án theo chiều hướng giảm dần. Nếu ở đợt I số tiền bình quân cho 1 dự án là 47,271 tỉ Yên thì số tiền cho các dự án từ năm 2001 trở đi còn khoảng 10 tỉ Yên.

6. ODA của Nhật Bản dành cho Trung Quốc chiếm tỉ lớn trong tổng số ODA của các nước dành cho Trung Quốc. Như thấy ở bảng dưới, kim ngạch ODA của Nhật Bản dành cho Trung Quốc trong những năm gần đây dù đã bị cắt giảm nhưng vẫn thường chiếm trên 50% tổng số ODA của Trung Quốc. (xem bảng dưới)

7. Kể từ năm tài chính 2004 trở đi, số tiền lãi Trung Quốc trả cho Nhật Bản đã lớn hơn số tiền Nhật Bản cho Trung Quốc vay trong năm đó.

Bảng 3:Viện trợ ODA của các nước cho Trung Quốc trong những năm gần đây^([9])

Đơn vị: triệu USD