VỀ HỢP TÁC KINH TẾ TRUNG QUỐC – CỘNG HOÀ DÂN CHỦ NHÂN DÂN TRIỀU TIÊN

3. Đầu tư của Trung Quốc ở CHDCND Triều Tiên

Trước năm 2002, hầu như năm nào cũng có một hoặc hai dự án đầu tư của Trung Quốc ở CHDCND Triều Tiên. Tuy nhiên kể từ năm 2002, sau khi CHDCND Triều Tiên đề ra biện pháp cải cách và mở cửa từ ngày 1 tháng 7 thì môi trường đầu tư tương đối được đẩy mạnh. Trong suốt chuyến thăm Trung Quốc của nhà lãnh đạo Kim Jong-il tháng 4 năm 2004, hai nước đã thoả thuận tăng cường hợp tác kinh tế với nhau; về cơ bản đầu tư của Trung Quốc ở CHDCND Triều Tiên đã tăng (từ 1 triệu USD năm 2003 đã tăng lên 50 triệu USD vào năm 2004). Với việc ký kết “Hiệp định tăng cường bảo hộ đầu tư” tháng 3 năm 2005, thì đầu tư của Trung Quốc vào CHDCND Triều Tiên sẽ tăng mạnh trong tương lai.

Hiện nay đầu tư của Trung Quốc tập trung vào các lĩnh vực như ngành công nghiệp khoáng sản và ngư nghiệp. Trung Quốc tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển các ngành công nghiệp khai khoáng của CHDCND Triều Tiên và CHDCND Triều Tiên trả lại bằng khoáng sản và than đá. Trong chuyến thăm CHDCND Triều Tiên tháng 10 năm 2005, Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào đã tuyên bố kế hoạch mở rộng đầu tư ở CHDCND Triều Tiên. Kế hoạch 5 năm lần thứ 11 về phát triển kinh tế - xã hội của Trung Quốc được bắt đầu từ năm 2006 tập trung vào phát triển 3 tỉnh miền đông bắc và mong muốn góp phần tăng cường đầu tư phát triển nguồn tài nguyên thiên nhiên ở CHDCND Triều Tiên.

Trung Quốc là trụ cột viện trợ kinh tế và là “người bảo vệ” quan trọng nhất đối với Bắc Triều Tiên. 30% lương thực và 88% nhiên liệu của Bắc Triều Tiên hiện nay là dựa vào nhập khẩu từ phía bắc Trung Quốc. CHDCND Triều Tiên không sản xuất được dầu mỏ và than chất lượng cao mà ngành công nghiệp luyện kim cần, hơn nữa, hiện nay lại rất khó khăn về ngoại tệ để mua từ thị trường quốc tế. Hơn một triệu tấn dầu đủ để cho nền kinh tế CHDCND Triều Tiên vận hành ở mức thấp nhất chỉ có thể dựa vào sự viện trợ của Trung Quốc.

Sự viện trợ giữa các nước với nhau không thể không có sự đáp lại. CHDCND Triều Tiên là nước láng giềng của Trung Quốc, trong lịch sử đã có mối quan hệ từng được coi là “môi hở răng lạnh”. Do vậy, CHDCND Triều Tiên không thể không có sự “đáp lại” đối với Trung Quốc; chính sách đối ngoại của CHDCND Triều Tiên cũng cần phải tính tới sự an nguy của ông bạn láng giềng Trung Quốc. Việc CHDCND Triều Tiên phát triển vũ khí hạt nhân đã trở thành vấn đề lớn làm ảnh hưởng đến các nước láng giềng, do vậy, các nước không thể không công khai biểu thị thái độ “phi hạt nhân hoá trên Bán đảo Triều Tiên”. Cho dù nhà lãnh đạo Bình Nhưỡng có tỏ thái độ cứng rắn đối với bên ngoài, thì trong lòng họ đã biết rõ rằng khi Mỹ và các đồng minh của Mỹ tiến hành bao vây cấm vận, nếu không có sự viện trợ của Trung Quốc, CHDCND Triều Tiên sẽ rơi vào cảnh không có lối thoát: “công nghiệp không có máu”, đồng ruộng “không có cây”. Điều này có nghĩa là cho dù có thể chế tạo ra mấy quả bom nguyên tử, CHDCND Triều Tiên cũng không thể tồn tại được.

4. Một số tác động của hợp tác kinh tế Trung - Triều

Những tác động tới hợp tác kinh tế Nam - Bắc  Triều Tiên

Trước những năm 1990 CHDCND Triều Tiên đã là một nước lệ thuộc vào Liên Xô cũ. Ngày nay, CHDCND Triều Tiên là một quốc gia lệ thuộc khoảng 50% vào thương mại với Trung Quốc; vẫn thấp hơn mức 53% sự phụ thuộc thương mại của nước này với Liên Xô cũ trong thời gian trước đây. Năm 2005, tổng giá trị thương mại giữa CHDCND Triều Tiên và Trung Quốc đạt 1.580 triệu USD, còn thương mại giữa CHDCND Triều Tiên và Liên Xô cũ năm 1990 đạt 2.223 triệu USD. Ngày nay, CHDCND Triều Tiên ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc đến mức cần thiết và tự nguyện. Tình hình này có thể thay đổi theo sự tiến triển của mối quan hệ CHDCND Triều Tiên với Mỹ, giữa CHDCND Triều Tiên với Nhật Bản hoặc giữa hai miền Nam -  CHDCND Triều Tiên.

Thúc đẩy hợp tác kinh tế Trung Quốc – CHDCND Triều Tiên có hàm ý làm suy yếu đòn bẩy của Hàn Quốc đối với CHDCND Triều Tiên. Tuy nhiên, với tình hình kinh tế của CHDCND Triều Tiên hiện nay không những cần có sự giúp đỡ của Trung Quốc mà còn cần có sự hợp tác và hỗ trợ tích cực từ phía Hàn Quốc. Và trên thực tế trong những năm gần đây cũng cho thấy rằng hợp tác kinh tế song phương Nam – CHDCND Triều Tiên cũng đã được mở rộng cho phù hợp. Điều đáng chú ý đó là CHDCND Triều Tiên đã dần thay đổi thái độ của mình để công nhận vai trò của Hàn Quốc trong quá trình giải quyết vấn đề hạt nhân. Sự thay đổi này ngụ ý rằng CHDCND Triều Tiên mong muốn Hàn Quốc đóng vai trò tích cực trong việc bảo đảm Mỹ bằng lòng đối với vị trí của CHDCND Triều Tiên.

Tuy nhiên, sự hợp tác kinh tế ngày càng sâu sắc giữa  CHDCNDTriều Tiên và Trung Quốc có thể là những hệ quả tiêu cực trong một thời gian dài về các lĩnh vực tiêu chuẩn hoá công nghiệp khi mà vấn đề thống nhất hai miền Nam – CHDCND Triều Tiên đang được tính đến. Nếu Trung Quốc thay đổi các nhà máy và điều kiện sản xuất theo tiêu chuẩn Trung Quốc trong suốt quá trình hoạt động đầu tư của họ ở CHDCND Triều Tiên thì sự thống nhất bán đảo Hàn có thể phải đối mặt với những vấn đề mâu thuẫn trong cấu trúc và hệ thống công nghiệp. Theo sự thoả thuận hợp tác giữa CHDCND Triều Tiên và Trung Quốc về đầu tư khoáng sản thì trong thời gian dài có thể cản trở sự mở rộng hợp tác kinh tế hai miền Nam – Bắc Triều Tiên.

Tác động đối với đàm phán về vấn đề hạt nhân của CHDCND Triều Tiên

Việc tăng cường hợp tác kinh tế Trung Quốc – CHDCND Triều Tiên là điều đáng được mong đợi để có những tác động tích cực tới tiến trình giải quyết vấn đề hạt nhân. Thế giới nói chung và Trung Quốc nói riêng đều không ủng hộ có vũ khí hạt nhân của Bán đảo Triều Tiên.

Cục diện căng thẳng bấy lâu nay trên Bán đảo Triều Tiên và khu vực Đông Bắc Á là do nhân tố kết cấu Chiến tranh Lạnh đối kháng Mĩ - Triều đưa tới. Sự chia rẽ và xung đột lợi ích giữa hai bên thể hiện rất rõ. Mĩ xuất phát từ góc độ ý thức hệ, lấy vấn đề nhân quyền để gây sức ép với CHDCND Triều Tiên, tìm cách thay đổi tính chất chính quyền CHDCND Triều Tiên, đưa CHDCND Triều Tiên vào quỹ đạo phát triển do Mĩ thiết kế. Chính quyền Bush cho rằng quan hệ Mĩ - Triều sẽ được cải thiện chỉ khi CHDCND Triều Tiên đáp ứng được yêu cầu của Mỹ về vấn đề nhân quyền, không phổ biến vũ khí hạt nhân cũng như giải quyết vấn đề hạt nhân. Còn CHDCND Triều Tiên luôn tỏ ra không tin tưởng Mĩ, cảnh giác trước chính sách “vừa cứng rắn vừa mềm mỏng” của Mĩ, từ đó không muốn vứt bỏ hoàn toàn chương trình hạt nhân. Song qua các vòng đàm phán 6 bên, và đặc biệt phải kể tới với vai trò không nhỏ của Trung Quốc là nước đứng ra tổ chức các cuộc họp  từ năm 2003; cuối cùng việc giải quyết vấn đề hạt nhân của CHDCND Triều Tiên đã hé sáng bằng việc CHDCND Triều Tiên đóng cửa lò phản ứng hạt nhân Yongbyon để đổi lấy viện trợ về năng lượng và các quyền lợi ngoại giao. Quan hệ Mĩ - Triều đã dần chuyển từ “đối kháng” sang “tiếp cận”; “tảng băng dày tích luỹ từ nhiều năm nay bắt đầu “dần tan”, sẽ xua tan đám mây đen bao phủ bầu trời Bán đảo Triều Tiên và khu vực Đông Bắc Á.

Tuyên bố chung được đưa ra tại vòng đàm phán 6 bên tổ chức tại Bắc Kinh ngày 13/2/2007 là một thành công đầy ý nghĩa khi các bên liên quan đã thống nhất các biện pháp giải trừ hạt nhân ban đầu, tạo đà để nối lại những cuộc đàm phán hạt nhân tiếp theo. Tuy nhiên, nhiều vấn đề vẫn còn tồn tại trước mắt đó là việc thực hiện những quan điểm mà các bên đã thoả thuận như thế nào trong tương lai. CHDCND Triều Tiên thì cho rằng đầu tiên là vấn đề gây dựng lòng tin, ngược lại Mỹ yêu cầu CHDCND Triều Tiên dỡ bỏ hoàn toàn chương trình phát triển vũ khí hạt nhân trước khi bắt đầu nối lại những cuộc đàm phán.

Đối với Hàn Quốc, mối quan tâm lớn nhất của nước này đó là liệu Trung Quốc có sử dụng ảnh hưởng đang ngày càng tăng của mình đối với CHDCND Triều Tiên để ổn định chương trình hạt nhân và khuyến khích sự cải tổ và chính sách mở cửa của CHDCND Triều Tiên. Trung Quốc không thể đẩy mạnh được sự ổn định vấn đề hạt nhân CHDCND Triều Tiên nếu e ngại rằng điều đó có thể dẫn đến mối quan hệ căng thẳng với nước này. Trong trường hợp Bình Nhưỡng đưa ra lý do hành động đặc biệt như giải quyết vấn đề hạt nhân trước Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, rút khỏi sự bảo trợ của Trung Quốc, hay tán thành Phát triển Sáng kiến An ninh thì Bắc Kinh vẫn có những chiêu bài đàm phán khác nhau ngoài đòn bẩy kinh tế.

Thật vậy, với mối quan hệ thân thiện Trung Quốc - CHDCND Triều Tiên hiện nay thì có rất ít cơ hội để Trung Quốc có bất kỳ hành động nào. Trung Quốc quan tâm hơn nữa về địa chính trị và giá trị chiến lược của CHDCND Triều Tiên. Đồng thời, Trung Quốc phải quan tâm tới vị thế của Mỹ, thiếu sự hành động của Trung Quốc có thể tạo cơ hội cho Nhật Bản tự trang bị vũ khí hạt nhân. Bắc Kinh cũng thấy rằng phát triển hạt nhân CHDCND Triều Tiên sẽ gây ra mối quan hệ căng thẳng giữa CHDCND Triều Tiên và Mỹ và đe dọa tới sự ổn định của Trung Quốc và các nước trong khu vực. Do đó, Trung Quốc sẽ phải đóng vai trò trung gian hoà giải hơn nữa cho hoà bình ổn định vấn đề hạt nhân CHDCND Triều Tiên.

CHDCND Triều Tiên không thể trì hoãn nhiệm vụ cải cách và tự do hoá. Trung Quốc không thể tiếp tục là người bảo đảm kinh tế cho CHDCND Triều Tiên mãi mãi. Vì thế, Trung Quốc đã cố gắng thuyết phục CHDCND Triều Tiên từ bỏ chương trình hạt nhân và tìm kiếm mô hình cải cách và tự do hoá mới.

*        *

*

Tóm lại, có thể nhận thấy rằng, cùng với những chuyến thăm cấp cao của các nhà lãnh đạo hai nước và việc tăng cường mối quan hệ hợp tác kinh tế Trung - Triều là đều nhằm mục đích đạt được hiệu quả tích cực trong việc giải quyết vấn đề hạt nhân của CHDCND Triều Tiên. Mối quan hệ kinh tế giữa hai nước, đặc biệt là sự hỗ trợ của Trung Quốc đối với  CHDCND Triều Tiên là một đòn bẩy quan trọng góp phần làm tăng thêm sự thành công trong việc giải quyết vấn đề hạt nhân trên Bán đảo Triều Tiên. Thách thức chủ yếu trong việc giải quyết hoàn toàn vấn đề này là làm thế nào để thu hẹp hơn nữa khoảng cách giữa Mỹ và CHDCND Triều Tiên. Mối quan hệ này có thể thay đổi theo mức độ tiến triển trong quan hệ giữa CHDCND Triều Tiên và Mỹ, giữa CHDCND Triều Tiên và Nhật Bản, hoặc giữa hai miền Nam - Bắc Triều Tiên.

Về cơ bản tăng cường hợp tác Trung - Triều trong khu vực là điều đáng được mong đợi, nó sẽ giúp cho nền kinh tế CHDCND Triều Tiên đứng vững. Cộng đồng quốc tế đang ngày càng nhận thức được rằng sự ổn định và thịnh vượng của CHDCND Triều Tiên là vô cùng quan trọng đối với Đông Á và khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Trong thế giới ngày nay khi mà các quốc gia đang ngày càng trở nên độc lập với nhau hơn thì sự sụp đổ của bất kỳ quốc gia nào cũng có thể tạo ra sự hỗn loạn không thể tưởng tượng được đối với toàn khu vực. Hy vọng rằng, với sự tài trợ kinh tế của Trung Quốc và cộng đồng quốc tế thì vấn đề phi hạt nhân hoá trên Bán đảo Triều Tiên sẽ sớm được thực hiện và đưa bán đảo này trở thành trung tâm kinh tế của khu vực Đông Bắc Á.

TRẦN THỊ DUYÊN

(Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á)

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. PGS.TS. Trình Mưu - TS. Vũ Quang Vinh, “Quan hệ quốc tế những năm đầu thế kỷ 21: vấn đề, sự kiện và quan điểm”, Nxb Lý luận chính trị, 2005

2. The National Institute for Defense Studies Japan, East Asian strategic review 2007.

3. Korea focus, số 1/2006.

4. Tạp chí Nghiên cứu Nhật Bản và Đông Bắc Á, số 5/2003.

5. Các vấn đề quốc tế tháng 3-2003.

6. Tài liệu tham khảo đặc biệt các số năm 2004.

7. Tài liệu tham khảo đặc biệt ngày 12/7/2007

8. Tin kinh tế 10/5/2006

9. Các Website:

http://www.mofa.go.jp;

http://times.hankooki.com

http://www.china.org.cn

http://www.chinapost.com.tw